ก ฎ ห ม า ยที่ดิน : “ที่ดินตา ບ อ ด” กับ “ทางจำเป็น” สิทธิทางก ฎ ห ม า ยที่เจ้าของที่ดินควรรู้ ที่ดินต า บ อ ด คือ ที่ดินที่ไม่มีทางออกสู่สาธารณะ ไม่มีทางเข้าออกสู่ที่ดินของตัวเองได้ แต่รู้หรือไม่ที่ต า บ อ ด สามารถแก้ปัญหาให้ที่ดินมีทางออกได้ด้วยการยื่นหนังสือขอผ่านทาง ตามสิทธิทางก ฎ ห ม า ยที่ดินต า บ อ ดหรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า ทางจำเป็น
หลายคนที่เป็นเจ้าของที่ดินต า บ อ ดหรือที่ดินที่ไม่มีทางออกสู่สาธารณะคงหนักใจไม่ใช่น้อย เพราะครั้นจะขายทิ้งก็คงได้ราคาไม่ดี ครั้นจะสร้างบ้านเองก็ต้องเจอกับปัญหาที่ตามมาจากที่ดินที่ไม่มีทางเชื่อมต่อไปสู่ทางสาธารณะ
ดังนั้นสำหรับใครที่กำลังเจอปัญหานี้ ในอดีตหากที่ดินที่เราครอบครองเป็นที่ดินต า บ อ ดก็มักมีการพูดคุยกับเจ้าของที่ดินข้างเคียงเพื่อขอทำถนนออกไปสู่ทางสาธารณะได้ เนื่องจากคนยุคเก่าอยู่อาศัยกันแบบน้ำพึ่งเรือเสือพึ่งป่าถ้อยทีถ้อยอาศัยกัน
แต่ในปัจจุบันที่ดินที่ไม่มีทางออก และจะใช้วิธีแก้ปัญหาโดยการเข้าไปพูดคุยขออนุญาตทำทางออกแบบโต้งๆ เหมือนสมัยก่อนคงไม่ได้แล้ว การอ้างอิงเรื่องก ฎ ห ม า ยและสิทธิจึงเป็นเรื่องจำเป็นมากที่จะต้องรู้ไว้ โดยเฉพาะในเรื่องของก ฎ ห ม า ยที่ดินต า บ อ ด หรือ การขอ “ทางจำเป็น” เพื่อให้ที่ดินต า บ อ ดสามารถมีทางออกไปสู่ถนนสาธารณะได้
ทางจำเป็น ประมวลก ฎ ห ม า ยแพ่งและพาณิชย์ได้บัญญัติเรื่องทางจำเป็นไว้ในมาตรา 1349 ว่าที่ดินแปลงใดมีที่ดินแปลงอื่นล้อมอยู่จนไม่มีทางออกถึงทางสาธารณะได้ไซร้ ท่านว่าเจ้าของที่ดินแปลงนั้นจะผ่านที่ดินซึ่งล้อมอยู่ไปสู่ทางสาธารณะได้ ที่ดินแปลงใดมีทางออกได้ แต่เมื่อต้องข้ามสระ บึงหรือทะเล หรือมีที่ชัน อันระดับที่ดินกับทางสาธารณะสูงกว่ากันมากไซร้ ท่านว่าให้ใช้ความในวรรคต้นบังคับ
วิธีทำทางผ่านนั้นต้องเลือกให้พอควรแก่ความจำเป็นของผู้มีสิทธิจะผ่าน กับทั้งให้คำนึงถึงที่ดินที่ล้อมอยู่ ให้เสียหายแต่น้อยที่สุดที่จะเป็นได้ ถ้าจำเป็นผู้มีสิทธิจะผ่านจะสร้างถนนเป็นทางผ่านก็ได้ ผู้มีสิทธิจะผ่าน ต้องใช้ค่าทดแทนให้แก่เจ้าของที่ดินที่ล้อมอยู่ เพื่อความเสียหายอันเกิดแต่เหตุที่มีทางผ่านนั้น ค่าทดแทนนั้นนอกจากค่าเสียหายเพราะสร้างถนน ท่านว่าจะกำหนดเป็นเงินรายปีก็ได้
จากบทบัญญัติมาตราดังกล่าว สามารถสรุปสั้น ๆ ให้เข้าใจง่าย ๆ ได้ว่า ที่ดินที่ถูกที่ดินแปลงอื่นล้มเอาไว้จนไม่มีทางออกสู่สาธารณะ สามารถทำทางผ่านที่ดินแปลงที่ล้อมอยู่ออกไปสู่ทางสาธารณะ
การจะขอทางผ่านไปสู่สถานที่หรือทางอย่างอื่น นอกจากทางสาธารณะ ไม่สามารภทำได้ ตามก ฎ ห ม า ยจะใช้ทางผ่านออกไปสู่สาธารณะ โดยคำนึงถึงที่ดินที่ล้อมอยู่ให้มีความเสียหายน้อยที่สุด หากที่ดินต า บ อ ดมีทางออกสู่ทางสาะารณะได้ แต่เส้นทางนั้นเป็นสระ บ่อ บึง คลอง ทะเล หรือ ทางชั้น สามารถขอทางจำเป็นเพื่อออกสู่ถนนสาธารณะได้
ทั้งนี้การได้มาซึ่งสิทธิใช้ทางจำเป็น ไม่จำเป็นต้องมีนิติกรรมหรือทำสัญญาระหว่างเจ้าของที่ดินที่ล้อมที่ดินต า บ อ ดเอาไว้ เนื่องจากเป็นสิทธิที่เจ้าของที่ดินที่ไม่มีทางเข้าออกควรได้ตามก ฎ ห ม า ยที่ดินต า บ อ ด
แต่ทั้งนี้เจ้าของที่ดินต า บ อ ด จะต้องมีค่าทดแทนให้กับเจ้าของที่ดินที่ล้อมอยู่ด้วยจากการที่เจ้าของที่ดินต า บ อ ดจำเป็นต้องสร้างทางผ่านและก่อให้เกิดความเสียหายบนที่ดินของผู้อื่น โดยค่าทดแทนจะอยู่ที่การประเมินของเจ้าหน้าที่พนักงานหรือตามตกลงของเจ้าของที่ทั้ง 2 ซึ่งจะจ่ายเป็นเงินค่าเช่ารายเดือน รายปี หรือ จะเป็นเงินก้อนก็ได้แล้วแต่ตกลง
แต่ถึงอย่างไรก็ตามการได้มาซึ่งสิทธิทางจำเป็นนั้น ทางก ฎ ห ม า ยกได้มีการกำหนดวิธีการทำทางผ่านให้มีขนาดเพียงพอต่อความจำเป็นของผู้ผ่านเท่านั้น หากเจ้าของที่ดินต า บ อ ดไม่มความจำเป็นต้องใช้รถอาจมีการขอสิทธิทางจำเป็นเป็นเส้นทางไม่กว้างมากแต่สามารถเดินเข้าออกได้ หรือถ้าจำเป็นต้องใช้รถยนต์ก็สามารถขอสิทธิทางจำเป็นให้รถยนต์สามารถผ่านได้เช่นกัน โดยสามารถสร้างถนนไปสู่ทางสาธารณะได้มากสุดไม่เกิน 8 เมตร
นอกจากนั้นทางจำเป็นในแง่ของก ฎ ห ม า ยก็ไม่ได้จำกัดเฉพาะทางจำเป็นบนบกเท่านั้น หากเจ้าของที่ดินต า บ อ ดไม่มีความจำเป็นต้องเดินเท้า หรือ ขับรถยนต์ไปสู่ทางสาธารณะ แต่ต้องใช้ยานพาหนะทางน้ำก็สามารถใช้สิทธิทางจำเป็นขุดคูเพื่อให้เรือสามารถออกไปสู่ทางสาธารณะที่เป็นคลองหรือแม่น้ำได้
แต่ทั้งนี้เจ้าของที่ดินต า บ อ ดจะต้องเลือกทางออกสาธารณะไปยังทางใดทางหนึ่งเท่านั้น ไม่ใช่ว่าจะขอทางจำเป็นออกไปสู่ทางสาธารณะทั้งทางน้ำและทางบกพร้อม ๆ กัน สุดท้ายนี้สำหรับใครที่มีที่ดินต า บ อ ดแล้วสามารถขอสิทธิทางจำเป็นให้มีถนนผ่านไปสู่ทางสาธารณะได้แล้ว เกิดในอนาคตอยากแบ่งที่ดินออกเป็นส่วน ๆ เพื่อขาย
ขอให้คำนึงไว้ว่าที่ดินที่แบ่งออกมาขายหากเป็นที่ดินแปลงที่อยู่ด้านในและไม่มีทางเข้าออกสู่ถนนสาธารณะ เมื่อขายไปแล้วเจ้าของที่ดินหรือผู้ซื้อนั้นมีสิทธิที่จะเดินผ่านที่ดินของผู้ขายไปสู่ทางสาะรณะได้โดยไม่ต้องเสียค่าทดแทนใด ๆ เลยตามก ฎ ห ม า ย
สรุป หากที่ดินของคุณถูกล้อมโดยที่ดินเเปลงอื่น ก็ถือว่าเป็นที่ดินตาບอด ซึ่งสามารถขอให้เจ้าของที่ดินข้างเคียงเปิดทางจำเป็นนี้ได้ เเต่วิธีทำทางผ่านนั้นจะต้องทำดังนี้
1 เลือกให้พอควรเเก่ความจำเป็น เเละต้องคำนึงถึงที่ดินที่ล้อมอยู่ให้เสีຍหายน้อยที่สุดเท่าที่จะเป็นได้
2 การใช้ประโยช์นจากทางจำเป็นนี้ คุณต้องทดเเทนให้เเก่เจ้าของที่ดินที่ล้อมอยู่ด้วย โดยอาจจะกำหนดกันเป็นเงินรายปีก็ได้เเละถ้าเจ้าของที่ดินข้างเคียงไม่อนุญาตให้ออก คุณก็สามารถร้องขอต่อศาลเพื่อขอให้ศาลสั่งเปิดทางจำเป็นได้โดยเสีຍค่าทดเเทนเเก่เจ้าของที่ดินข้างเคียง เพื่อใช้ที่ดินของเขาเป็นทางจำเป็นออกสู่ถนนสาธารณะ
